Dr Ong Kheng Yeow Adrian
Bác sĩ bệnh truyền nhiễm
Nguồn: Getty Images
Bác sĩ bệnh truyền nhiễm
Vào tháng 5 năm 2022, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra cảnh báo, nhấn mạnh vào sự lan rộng của các ca nhiễm bệnh đậu mùa khỉ ở các quốc gia không phải ổ dịch. Số ca mắc bệnh ngày càng tăng, đặc biệt là ở Châu Âu và Bắc Mỹ, đã đặt ra các câu hỏi về những nguy cơ do vi rút gây ra, và liệu nó có dẫn đến một đại dịch khác giống như những gì chúng ta đang trải qua với COVID-19.
Bác sĩ Adrian Ong, bác sĩ chuyên khoa bệnh truyền nhiễm tại Bệnh viện Mount Elizabeth, chia sẻ câu trả lời cho 12 câu hỏi thường gặp về bệnh này và điều bạn có thể thực hiện để bảo vệ bản thân khỏi việc nhiễm bệnh.
Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người, hay nói cách khác, đó là một loại vi rút lây truyền từ động vật sang con người. Mặc dù tình trạng lây nhiễm từ người sang người có xảy ra, nó được cho là không quá phổ biến.
Dù căn bệnh được đặt tên như vậy, các vật chủ mang mầm bệnh (natural host(s)) vẫn chưa được xác định, dù loài gậm nhấm được cho là nguồn lây nhiễm có khả năng cao nhất. Một số loài động vật nhất định có nguy cơ mang mầm bệnh cao hơn, chẳng hạn như loài gặm nhấm và các loài linh trưởng không phải người, ví dụ như loài khỉ. Ca nhiễm bệnh đầu tiên ở người được phát hiện vào thập niên 70 ở Cộng hòa Dân chủ Congo, và các ca nhiễm tiếp theo thường chỉ tập trung ở Trung và Tây Phi, chủ yếu tại gần các khu rừng mưa nhiệt đới.
Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ xuất hiện trong vòng 1 đến 2 tuần sau khi tiếp xúc với một động vật hoặc một người đã bị nhiễm bệnh, với đa số người bệnh báo cáo rằng họ đã bị sốt, sưng hạch bạch huyết, đau đầu, mệt mỏi và đau nhức cơ thể, sau đó nhanh chóng bị phát ban trên diện rộng. Loại ban này rất đặc biệt, giống như các vết phồng rộp nhỏ chứa đầy dịch, xuất hiện trên mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân, thậm chí là cả ở bên trong miệng. Bệnh sẽ phát triển và trải qua các giai đoạn khác nhau trước khi đóng vảy.
Nếu không được điều trị, bệnh đậu mùa khỉ là một tình trạng tự hạn chế và các triệu chứng sẽ tự hết trong vòng 14 đến 21 ngày.
Bệnh đậu mùa khỉ có khả năng gây tử vong. Tuy nhiên, biến thể liên quan đến đợt bùng phát dịch hiện tại ít nghiêm trọng hơn và có tỷ lệ tử vong thấp. Ngoài ra, đối với đa số những người bị nhiễm bệnh, bệnh thường ở dạng nhẹ và tự giới hạn.
Các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ tương tự như của bệnh đậu mùa, mặc dù ở dạng nhẹ hơn nhiều. Ở những người đã từng được tiêm phòng bệnh đậu mùa, vắc-xin được cho là bền vững và có hiệu quả kéo dài. Ngoài ra, nó còn giúp bảo vệ 85% và ngăn ngừa cũng như làm giảm nhẹ các triệu chứng nhiễm bệnh đậu mùa khỉ ở người. Tuy nhiên, phần lớn giới trẻ chưa bao giờ được tiêm vắc-xin phòng bệnh đậu mùa vì việc tiêm phòng định kỳ đã bị ngừng lại vào cuối những năm 1970 và 1980. Singapore chính thức chấm dứt việc chủng ngừa bệnh đậu mùa vào năm 1982.
Mặc dù các ca bệnh trong đợt bùng phát hiện tại có liên quan đến hoạt động và tiếp xúc tình dục, bất kỳ ai cũng có thể bị nhiễm bệnh. Tại thời điểm bài viết được xuất bản, bệnh đậu mùa khỉ chưa được xem là một bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Cụ thể hơn, bệnh có thể xảy ra khi một người tiếp xúc gần với:
Căn bệnh này có thể xâm nhập vào cơ thể qua một số cách:
Ở các quốc gia ổ dịch (Trung và Tây Phi), vết cắn của động vật và việc tiêu thụ thịt động vật cũng đóng một vai trò trong việc truyền bệnh.
Các yếu tố quyết định và phân bố của đợt bùng phát dịch hiện tại vẫn đang được tìm hiểu. Trong khi nguy cơ xảy ra đối với hầu hết mọi người trong cộng đồng được đánh giá là thấp, nguy cơ nhiễm bệnh sẽ cao hơn khi họ tiếp xúc trực tiếp và kéo dài với một người bị nhiễm bệnh.
Bệnh đậu mùa khỉ ở người nên được nghi ngờ đầu tiên ở những người có phát ban chứa đầy chất lỏng không giải thích được và có các yếu tố nguy cơ liên quan như du lịch, cũng như việc tiếp xúc gần gũi và kéo dài với một người bị nhiễm bệnh. Rà soát và chẩn đoán chính thức sẽ được xác định thông qua xét nghiệm chất dịch được lấy từ các mụn nước hoặc vết phát ban ở phòng thí nghiệm.
Các biện pháp phòng ngừa thích hợp bao gồm:
Vì bệnh ở thể nhẹ và tự giới hạn, đại đa số bệnh nhân đậu mùa khỉ hiện tại không cần điều trị đặc hiệu, ngoại trừ thuốc giảm triệu chứng. Tuy nhiên, các bệnh nhân gặp các triệu chứng nghiêm trọng do căn bệnh này gây ra vẫn có thể sử dụng các biện pháp khắc phục bằng thuốc kháng vi-rút. Các hoạt chất kháng vi-rút này hiện đã được phê duyệt để sử dụng chống lại các bệnh do vi rút khác, bao gồm cả bệnh đậu mùa, và cũng được kỳ vọng sẽ có hiệu quả đối với bệnh đậu mùa khỉ.
Bệnh đậu mùa khỉ và bệnh thủy đậu có tên gọi rất giống nhau nhưng do các loại vi rút không có liên quan gây ra – lần lượt do hai vi rút khác nhau: monkeypox và varicella. Vậy nên trong khi cả hai bệnh đều có thể gây ra các mụn chứa dịch, chúng có thể được phân biệt lâm sàng bởi các đặc điểm khác biệt như mô hình phát ban và tình trạng sưng hạch bạch huyết.
Hiện tại, đợt bùng phát dịch đậu mùa khỉ ở người trên toàn cầu vẫn đang phát triển. Đa số các ca bệnh trong đợt bùng phát hiện tại được xác định chủ yếu là các nam giới quan hệ tình dục đồng giới (MSM), nhưng không giới hạn ở nhóm người này. Vì vậy, nguy cơ lây nhiễm đối với dân số nói chung và khách du lịch bình thường là cực kỳ thấp. Tuy nhiên, nên thực hiện các biện pháp quan hệ tình dục an toàn cùng với các biện pháp đề cập ở trên, đây là những cách phòng ngừa chính yếu.
Điều này được cho là cực kỳ khó xảy ra, khi xét đến sự khác biệt trong các mô hình lây truyền giữa hai căn bệnh này. Bệnh đậu mùa khỉ chủ yếu cần có tiếp xúc gần và kéo dài với một người hoặc động vật bị nhiễm bệnh để lây lan, trái ngược với COVID-19: một căn bệnh lây truyền hiệu quả qua các sol khí lơ lửng trong không khí.
Trong khi nghiên cứu để hiểu thêm về căn bệnh này vẫn đang được triển khai và nguy cơ lây truyền từ người sang người là thấp, việc nhận biết được các triệu chứng của bệnh và cách giữ an toàn cho bản thân và những người bạn yêu thương là điều xứng đáng. Nếu bạn gặp phải các triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ, đừng ngần ngại đặt lịch hẹn với bác sĩ chuyên khoa để nhận được chẩn đoán chính xác và bắt đầu điều trị.